Bücher > Faust & Helena - FAQ

Faust & Helena - Frequently Asked Questions

Why did you write this book? / Γιατί έχει γραφτεί αυτό το βιβλίο;

During the Greek debt crisis that began in 2008, we witnessed an unprecedentedly polemic discussion in the German media, especially in the Munich-based magazine FOKUS. In Bavaria of all places, which had been the center of German Philhellenistic culture since Ludwig I, the debate dredged up every imaginable negative cliché about the Greeks. German financial policy also threatened to drive Greece out of the EU: the passionate love that had been professed by German admirers of Greece since Winckelmann in the eighteenth-century appeared to have been completely forgotten. Quite the contrary: one was reminded of the German occupation of Greece in the Second World War. It was time for a reminder of this history!

Κατά την διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008 ζήσαμε μια πρωτόγνωρη αρνητική κριτική στα γερμανικά ΜΜΕ, όπως π.χ. στο  περιοδικό FOKUS που εκδίδεται στο Μόναχο. Ειδικά στην Βαυαρία, τη χώρα των Φιλελλήνων από τα χρόνια του Λουδοβίκου Α‘, δεν έμεινε στερεότυπη κατηγορία για τους Έλληνες που να μη χρησιμοποιήθηκε. Εξαιτίας της γερμανικής δημοσιονομικής πολιτικής η Ελλάδα κινδύνεψε να βγει από την Ευρωζώνη. Η παράφορη αγάπη των Φιλελλήνων, που είχε ξεκινήσει με τον Βίνκελμαν, φαινόταν να είχε χαθεί. Αντίθετα όμως, η ανάμνηση της Εισβολής των Γερμανών στην Ελλάδα το 1941 ήταν ακόμα ζωντανή στην μνήμη των ανθρώπων. Ήρθε λοιπόν η ώρα για υπενθύμιση!   

What kind of book did you write? / Τι είδους βιβλίο είναι;

The result was a literary history of ideas of this love. Since 1587, we have had a chapbook in German about Faust, the Volksbuch vom Faust, as it is popularly called, with a love scene between the erudite magician and the antique Helena. As early as 1800, Goethe saw this liaison as a marriage between two cultures: a powerful allegory. On the one hand, the German Faust seeks, conquers, and loses the ancient Greek figure of Helena through the passion of his imagination. And with equal passion, the German cultural elite appropriated Greece beginning in the middle of the eighteenth century—especially after Goethe completed Faust II in 1832. Richard Wagner, Heinrich Schliemann, Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Rudolf Steiner, and many others refer to this pair.  And even during the catastrophic German occupation of Greece in 1941, we find an educated German colonel thinking of these lovers.
​

Πρόκειται για μια λογοτεχνική ιστορία των ιδεών ενός «έρωτα». Σε ένα λαϊκό γερμανικό κείμενο του 1587, στο «Volksbuch vom Faust», υπάρχει μια ερωτική σκηνή ανάμεσα στον μαθητευόμενο μάγο και την Ωραία Ελένη. Γύρω στον 18o αιώνα, ο Γκαίτε εντοπίζει σε αυτήν τη σκηνή ένα είδος γάμου μεταξύ δύο πολιτισμών: μια ισχυρή αλληγορία. Όπως ο Γερμανός Φάουστ αναζητά με πάθος, κατακτά και χάνει πάλι την Ωραία Ελένη, έτσι οικειοποιείται και η γερμανική λογιοσύνη την Ελλάδα από τα μέσα του 18o αιώνα και έπειτα, κυρίως μετά την ολοκλήρωση του Φάουστ Β‘ το 1832. Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, ο Ερρίκος Σλήμαν, ο Φρίντριχ Νίτσε, ο Σίγκμουντ Φρόυντ, ο Ρούντολφ Στάινερ και άλλοι πολλοί αναφέρονται σ’ αυτό το ζευγάρι. Kατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα το 1941, ένας μορφωμένος Γερμανός συνταγματάρχης αναλογιζόταν τους ερωτευμένους.

What narratives inspired this history? / Ποια αφηγήματα και πρόσωπα ενέπνευσαν αυτό το βιβλίο;

I was inspired above all by the British Germanist Eliza, or Elsie, Butler (1885–1959). In 1935, Butler published a polemic against the possessive love that some Germans had professed for the ancient Greeks. “The Tyranny of Greece” over Germany controversially depicted 200 years of German intellectual history, from Winckelmann to Hölderlin and Goethe to Stefan George. All of these men had dreamed of Hellas without actually traveling there. Butler argued that this damaged their own poetry. But her book was too early. In 1935, she could never have known what it would mean for the Greeks of her day to be invaded by the German Wehrmacht in 1941: brutal massacres and vicious domination. Had she known, she would have designed the book differently—perhaps as I have done.

Με ενέπνευσε κυρίως η Βρετανίδα μελετήτρια της γερμανικής φιλολογίας Ελίζα «Έλζι» Μπάτλερ (1885-1959). Το 1935 δημοσίευσε έναν λίβελο εναντίον της φθονερής αγάπης των Γερμανών προς τους αρχαίους Έλληνες. Στο «The Tyranny of Greece over Germany» περιγράφει με δηκτικό τρόπο 200 χρόνια γερμανικής ιστορίας των ιδεών, από τον Βίνκελμαν, τον Χέλντερλιν και τον Γκαίτε μέχρι τον Στέφαν Γκεόργκε. Κανείς από τους προαναφερόμενους δεν είχε επισκεφθεί τη χώρα στην πραγματικότητα, παρά μόνο στη φαντασία τους. Σύμφωνα με την Μπάτλερ, αυτό έβλαψε την ποίησή τους. Το βιβλίο της όμως δημοσιεύθηκε πολύ νωρίς. Πώς θα ήταν δυνατόν να φανταστεί το 1935 ότι η εισβολή της Βέρμαχτ το 1941 θα σήμαινε για τους Έλληνες (αυτούς από σάρκα και οστά, όχι τους αρχαίους!) βίαιες σφαγές και επίβουλη εξουσία; Αν ήξερε τι θα ακολουθούσε θα διαμόρφωνε διαφορετικά το βιβλίο της – ίσως όπως εδώ.

Who was Faust and who was Helena? / Ποιος ήταν ο Φάουστ και ποια η Ελένη;

Faust was known as a German occultist from the sixteenth century. Helena was the wife of the king of Sparta, a woman whose beauty is said to have triggered the Trojan War three thousand years ago. Helena was the fair-skinned daughter of Zeus, conceived when the god mated with her mother Leda as a swan. In the Frankfurt chapbook from 1587, Faust conjures up this stunning figure from the underworld to impress his students. Whereas the students only see an image of Helena, Faust joins with Helena’s beautiful body. Helena then gives birth to a son named Justus. This pseudobiological constellation later dominated interpretations of Goethe's Faust II. The wedding between the medieval lord of the Castle Mystra and this beautiful figure from Homer’s antiquity promised the Germans an identity with fantastic pedigree. Darwin was the basis for a later, racist reception of the myth.

Ο Φάουστ ήταν ένας Γερμανός μυστικιστής του 16o αιώνα. Ελένη λεγόταν η γυναίκα του βασιλιά της Σπάρτης, η ομορφιά της οποίας υποτίθεται ότι προκάλεσε των Τρωικό Πόλεμο πριν από 3000 χρόνια. Θεωρείται κόρη του Δία, ο οποίος, μεταμορφωμένος σε κύκνο, κοιμήθηκε με τη μητέρα της, τη Λήδα. Στο λαϊκό βιβλιαράκι της Φρανκφούρτης του 1587, ο Φάουστ καταφέρνει να φέρει την Ελένη από τον Κάτω Κόσμο, για να εντυπωσιάσει τους μαθητές του. Κι ενώ εκείνοι δεν βλέπουν παρά μονάχα μια εικόνα, ο Φάουστ ενώνεται με το όμορφο σώμα. Η Ελένη γεννά τον γιό τους, Γιούστους. Αυτός ο παραφυσικός συσχετισμός θα κυριαρχήσει αργότερα ερμηνείες του δεύτερου μέρος του Φάουστ. Ο γάμος ανάμεσα στον μεσαιωνικό ιππότη και την αρχαία καλλονή φιγούρα της Ιλιάδας του Ομήρου ήταν η υπόσχεση μιας ιδανικής γενετικής ταυτότητας για τους Γερμανούς. Η μεταγενέστερη ρατσιστική ανάγνωση θα οριστεί σε μεγάλο βαθμό από τον Δαρβίνο.

What do you mean by “history of fascination”? / Τι σημαίνει „ιστορία σαγήνης“;

This word is not just a foreign word but comes directly from Greek mythology. The monstrous figure of Medusa freezes beholders in terror; the beautiful Helena, on the other hand, spurs heroes on to great deeds, even to war. In 1974, the Swiss folklorist Max Lüthi developed an aesthetics of beauty based on the spirit of Medusa. He spoke of “beauty shock.” This is the kind of shock that Johann Joachim Winckelmann described in 1755 upon viewing a Greek statue of Apollo, an experience that the young Bavarian King Ludwig I repeated in 1808 upon viewing a goddess. Ludwig I, in particular, celebrated his love by erecting architectural monuments in Greek style. Munich became the new Athens, and in 1832 Ludwig’s son Otto even became "King of the Greeks." Winckelmann and Ludwig became the fathers of German Philhellenism.
​

Ο όρος δεν είναι απλώς μια ξένη λέξη, αλλά προέρχεται από την ελληνική μυθολογία, όπου η άσχημη Μέδουσα κάνει τον παρατηρητή να πετρώσει· αντίθετα, η Ωραία Ελένη παρακινεί τον άντρα να κατορθώσει μεγάλα έργα και να ξεκινήσει πόλεμο. Το 1974, ο Ελβετός μελετητής παραμυθιών Μαξ Λύτι διατύπωσε τη θεωρία του σχετικά με την αισθητική της ομορφιάς, εμπνεόμενος από το πνεύμα της Μέδουσας, κάνοντας λόγο για το «σοκ της ομορφιάς» («Schönheitsschock»). Αντικρίζοντας ένα αρχαίο ελληνικό άγαλμα του Απόλλωνα το 1755, ο Γιόχαν Γιοάχιμ Βίνκελμαν περιέγραψε ένα παρόμοιο σοκ, όπως και ο νεαρός Βαυαρός βασιλιάς Λουδοβίκος Α’ το 1808, βλέποντας μια θεά. Ο τελευταίος έχτισε αρκετά αρχιτεκτονικά μνημεία στα πρότυπα των αρχαιοελληνικών, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο την ιδιαίτερη αγάπη του για την αρχαία Ελλάδα. Το Μόναχο έγινε η νέα Αθήνα και το 1832 ο γιός του, ο Όθωνας, έγινε «βασιλιάς των Ελλήνων». Ο Βίνκελμαν και ο Λουδοβίκος θεωρούνται οι πατέρες του γερμανικού φιλελληνισμού.

Why were so many Germans satisfied with this dream? / Πώς, ένα απλό όνειρο, ικανοποίησε τόσους Γερμανούς;

On the one hand, the Philhellenic dreamers lacked villas and parks of their own where they could have erected Greek statues, and on the other hand, they were too poor to travel so far and to acquire works of art. Like Goethe, they were thus content with Italy, the "Magna Graecia"—and they read books and looked at images. Writers as early as the geographer Pausanias (115–180) left a rich, precise portrayal of Greece as it really was. Pausanias was the guide for an expedition in 1750 by the Society of Dilettanti, which produced precise drawings and descriptions of Greek ruins. This descriptive access to Greece became increasingly stronger; around 1790, in the run-up to Hölderlin's novel Hyperion, beautifully illustrated works in French were also available. In 1810, Schiller's Greek teacher Friedrich Ukert published a "painting of Greece"—an early local history. The word Heimat—which means home or homeland—actually became the catchword for the German love of Hellas. Hölderlin went so far as to say that Athens “appeared to him like the mother from the grave,” and the most famous sentence in Hegel’s history of philosophy concerns Greece as “Heimat” of every German intellectual.

Αφενός, οι ονειροπόλοι Φιλέλληνες δεν είχαν επαύλεις και πάρκα για να τοποθετήσουν αρχαία ελληνικά αγάλματα, και ήταν και πολύ φτωχοί για να κάνουν ταξίδια και να αποκτήσουν έργα τέχνης. Έτσι αρκέστηκαν, όπως και ο Γκαίτε, στην Ιταλία, στη Μεγάλη Ελλάδα, διαβάζοντας βιβλία και παρατηρώντας πίνακες. Στο κάτω κάτω, ο Παυσανίας (115-180 π.Χ.) μας είχε ήδη κληροδοτήσει μια πολύ αντιπροσωπευτική εικόνα της πραγματικής Ελλάδας. Ακολούθησε το 1750 μια εξερευνητική ομάδα της Society of Dilettanti, με λεπτομερή σκίτσα και περιγραφές των μνημείων που είχαν διασωθεί. Η περιγραφική προσέγγιση της Ελλάδας από Γερμανούς γίνεται όλο και συχνότερο φαινόμενο. Το 1790, προτού εμφανιστεί ο Υπερίων του Χέλντερλιν, υπήρχαν υπέροχα εικονογραφημένα έργα και από Γάλλους. Το 1810 ο καθηγητής ελληνικών του Σίλερ, Φρίντριχ Ούκερτ, δημοσίευσε έναν «πίνακα της Ελλάδας», ο οποίος ήταν ουσιαστικά μια πρώιμη πατριδογνωσία. Πράγματι, η πατρίδα έγινε η λέξη-κλειδί του γερμανικού φιλελληνισμού. Ο Χέλντερλιν αποτόλμησε τη φράση «όπως η μητέρα που εμφανίζεται και πάλι από τον τάφο» για να περιγράψει την Αθήνα, και ο Χέγκελ διατύπωσε την πιο διάσημη φράση για το θέμα στην Φιλοσοφία της ιστορίας του, λέγοντας ότι η Ελλάδα είναι η πατρίδα κάθε λόγιου Γερμανού.

What bothered the German dreamers? / Τι ήταν αυτό που ενοχλούσε τους οραματιστές Γερμανούς;

They were bothered by political reality. National revolutions such the Greek uprising, which began in 1770, were a target of criticism as early as the Congress of Vienna—even more so after the Greek fight for freedom from 1821 onwards. The great powers at first supportively joined the conflict, only to then fall out over the control of the new Christian state. The Greeks also quarreled among themselves; and Philhellenes willing to make sacrifices for the cause—most of whom were German–wrote reports about difficult locals and conditions in Greece. They observantly noted lasting crises of all kinds—debt, fights over language, struggles for power. Even ancient Greece became a target for criticism such as that articulated in the work of Jakob Burckhardt, and around 1900, the German Emperor Wilhelm II demanded that students should learn “reality,” not Latin and Greek. When the Wehrmacht occupied Greece in 1941, no classical love of Hellas prevented its brutally murderous activities. The officers perversely perceived the country to be their own home and shipped stolen works of art back to Germany.

Ενοχλούσε η πολιτική πραγματικότητα. Εθνικές επαναστάσεις, όπως εκείνες των Ελλήνων από το 1770 και μετά, καταδικάστηκαν και στο Συνέδριο της Βιέννης, ιδίως μετά από την απελευθέρωση το 1821. Οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν μεν συμμαχήσει με τους Έλληνες, αργότερα όμως άρχισαν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τον έλεγχο του νεαρού χριστιανικού κράτους. Ανταγωνισμοί υπήρχαν όμως και μεταξύ των Ελλήνων. Ακόμα και οι Φιλέλληνες μιλούσαν πλέον για δυσάρεστους  ανθρώπους και καταστάσεις. Γινόταν λόγος για κρίσεις κάθε λογής, για χρέη, για γλωσσικές διαμάχες και αγώνες για την εξουσία. Μέχρι που διατυπώθηκε και κριτική εναντίον της αρχαίας Ελλάδας, όπως για παράδειγμα από τον Γιάκομπ Μπούρκχαρντ. Γύρω στα 1900, ο Κάιζερ Γουλιέλμος ο Β’ ζητούσε να διδάσκεται στα σχολεία η «πραγματικότητα», και όχι λατινικά και ελληνικά. Και όταν το 1941 η Βέρμαχτ εισέβαλε στην Ελλάδα, η παλιά αγάπη προς τους Έλληνες και την χώρα τους δεν μπόρεσε να αποτρέψει τη βία και τον τρόμο. Οι αξιωματικοί συμπεριφέρθηκαν στην κατακτημένη χώρα σαν να ήταν δική τους πατρίδα και μετέφεραν κλεμμένα έργα τέχνης στην Γερμανία.

What do the terms “male” and “female gaze” mean in the book? / Τι σημαίνει στο βιβλίο το «αντρικό βλέμμα» και το «γυναικείο βλέμμα»;

The couple from the book’s title suggests this dichotomy. Until late into the twentieth century, the knowledge of antiquity was the purview of the male educational world. Theology, rhetoric, history, and ancient languages became gradually accessible to women only shortly before 1900. But beginning as early as the seventeenth century, women translated Homer, traveled through Greece, made art and fashion, and above all cultivated the art of dancing. It was this world, as realized in the Newnham College for Women, founded in 1871, into which Elsie Butler entered in 1911. She came to know Jane Harrison, Virginia Woolf, the Strachey family (Strachey is known for translating Freud), the poet Doolittle, and many others. All of these figures loved Greek antiquity, but in way very different from that of the German dreamers: this circle of individuals was interested in Greece as art-loving collectors and travelers, with human interest.

Αυτή η διχοτομία προοικονομείται από το όνομα του ζευγαριού στον τίτλο. Μέχρι τον 20ο αιώνα, η γνώση περί της αρχαιότητας ανήκε στους λόγιους άντρες. Η θεολογία, η ρητορική, η ιστορία και οι αρχαίες γλώσσες έγιναν σταδιακά προσβάσιμες και για τις γυναίκες μόλις λίγο πριν από το 1900. Όμως ήδη από τον 17ο αιώνα οι γυναίκες μετέφραζαν Όμηρο, ταξίδευαν, καθόριζαν τη μόδα, την τέχνη και τον χορό στους κύκλους της ανώτερης κοινωνίας. Σε αυτόν τον κόσμο του Newnham College, που ιδρύθηκε το 1871, μπήκε και η Έλζι Μπάτλερ το 1911. Γνώρισε την Τζέιν Χάρισον, την Βιρτζίνια Γουλφ, την οικογένεια Στράτσι, την ποιήτρια Ντούλιτλ και πολλούς άλλους. Όπως και οι ονειροπόλοι Γερμανοί, όλοι αυτοί αγαπούσαν την ελληνική αρχαιότητα, αλλά με διαφορετικό τρόπο: ως φιλότεχνοι συλλέκτες και ταξιδιώτες, με ενδιαφέρον προς τους σύγχρονους Έλληνες.

What was the role of Lord Byron in this history? / Τι ρόλο έπαιξε ο Λόρδος Βύρων;

Around 1800 the English poet Lord Byron discovered his political love for the land of the Greeks, which had been trying to gain freedom from the Ottoman Empire since 1772. The Greek Revolution, which was supported by Philhellenes from all over the world since 1821, ended with Greek independence in 1832. Goethe died that same year, leaving behind the second part of his Faust. In the play, Faust and Helena have a child called Euphorion—a literary monument to Byron, who had become a famous poet. Byron had died early of a fever in 1824, in Missolunghi, but he was and remained the favorite author of Goethe—and of Elsie Butler.
​

Γύρω στα 1800, ο Λόρδος Βύρων ανακάλυψε την πολιτική του αγάπη για την χώρα των Ελλήνων, η οποία προσπαθούσε από το 1772 να απελευθερωθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο μεγάλος αυτός πόλεμος για την ανεξαρτησία, τον οποίο υποστήριξαν οι Φιλέλληνες από όλον τον κόσμο, τερματίστηκε με επιτυχία το 1832 – όπως και το δεύτερο μέρος του Φάουστ, με τον θάνατο του Γκαίτε την ίδια χρονιά. Ο Φάουστ και η Ελένη είχαν μάλιστα και ένα παιδί με το όνομα Ευφορίων: λυρικό μνημείο για τον εν τω μεταξύ διάσημο ποιητή Βύρωνα. Υπήρξε και παρέμεινε, και μετά τον θάνατό του στο Μεσολόγγι το 1824, ο αγαπημένος συγγραφέας του Γκαίτε και της Έλζι Μπάτλερ.

What became of Goethe's Faust & Helena in Germany?  / Πώς κατέληξαν ο Φάουστ του Γκαίτε και η Ελένη στην Γερμανία;

It ended with Oswald Spengler's allegory of the “Gothic” and the “Faustian” type, by which he meant the pure masculine being of the Germans. With Thomas Mann's novel Dr. Faustus, Helena disappeared from view and ended up in the archives of German studies. Only two eccentric characters clung to the beautiful ideal of “Helenism”: the art historian Wilhelm Worringer (“Griechentum und Gotik”, 1928), and the anthroposophist Rudolf Steiner who was a sharp critic of Spengler as well as Worringer. In 1938, Steiner’s wife Marie Sievers staged the whole Faust as an esoteric eurythmy in Steiner’s Swiss Center Dornach. In the same year, Elsie Butler once again drew attention to Goethe's political allegory: “The story of the northern magician Faustus, conjuring up the shade of Helen from the underworld might be taken as a symbol of the relations between Modern Europe and Ancient Greece.” But by then she already knew that, historically speaking, the couple would mean only Faust (i.e., Germany in 1933) and Gretchen (i.e., Greece beginning in 1941). European history had staged Goethe's tragedy in reverse.

Με την αλληγορία του Όσβαλντ Σπένγκλερ στο «γοτθικό» και «φαουστικό», δηλαδή την καθαρά αρσενική φύση των Γερμανών αφενός, και με το μυθιστόρημα «Δόκτωρ Φαούστους» του Τόμας Μαν αφετέρου, η Ωραία Ελένη εξαφανίστηκε από το προσκήνιο και κατέληξε στα υπόγεια της γερμανικής φιλολογίας. Μόνο δύο εκκεντρικοί τύποι συνέχισαν να επιμένουν στο όμορφο ιδανικό του «Ελενισμού»: ο ιστορικός της τέχνης Βίλχελμ Βόρινγκερ («Ελληνισμός και γοτθική τέχνη» 1928) και ο Ρούντολφ Στάινερ, ιδρυτής  του πνευματικού κινήματος της Ανθρωποσοφίας και απόλυτος αντίπαλος του Σπένγκλερ. Η γυναίκα του, η Μαρί Σίβερς, σκηνοθέτησε ολόκληρο τον Φάουστ το 1938, ως απόκρυφη ευρυθμία στο Ντορναχ της Ελβετίας. Την ίδια χρόνια υπενθύμισε η Έλζι Μπάτλερ την πολιτική αλληγορία του Γκαίτε: «Την ιστορία του μάγου Φάουστ από τον Βορρά, ο οποίος εμφανίζει με μαγικό τρόπο την σκιά της Ωραίας Ελένης από τον Κάτω Κόσμο, θα μπορούσε κανείς να την εννοήσει ως σύμβολο των σχέσεων μεταξύ της αρχαίας Ελλάδας και της σύγχρονης Ευρώπης.» Ιστορικά όμως, ο Φάουστ (= Γερμανία 1933) και η Μαργαρίτα (= Ελλάδα 1941), είχαν ήδη συναντηθεί. Αντίστοιχα σκηνοθέτησε λοιπόν η ευρωπαϊκή ιστορία την τραγωδία του Γκαίτε.

Translated by Michael Thomas Taylor / Μετάφραση: Αγνή Σοφία Αλεξανδρίδου